Lob des Analogen: warum Lernen nicht immer digital sein muss

Es gibt schon fast einen sozialen Zwang, sich in Lehrveranstaltungen neuer digitaler Techniken und Medien zu bedienen. Dabei, so Klaus-Peter Hufer in seinem Zwischenruf, bieten Veranstaltungen, die vollständig auf digitale Medien verzichten, auch Vorteile. Gerade Textarbeit und dazugehörige Diskussion seien taktile und haptische Vorgänge, die nur schwerlich vollständig ins Digitale auszulagern seien.Praise of the analogue. Why learning does not always need to be digital The use of new digital techniques and media in class is almost socially mandatory. In his interjection, Klaus Peter-Hufer points out the advantages of programmes that do completely without digital media. Particularly text work are tactile and sensory processes, which are difficult to transfer into digital processes

Wirkung politischer Erwachsenenbildung: Präventionsmöglichkeiten am Beispiel der Bildungsarbeit gegen Rechtsextremismus

Es ist in Deutschland bildungspolitischer Konsens, dass eine demokratische Gesellschaft politische Bildung braucht. Daher wird von den Ländern der Politikunterricht ebenso verbindlich geregelt, wie in den Erwachsenen-/Weiterbildungsgesetzen der Sach- oder Fachbereich Politische Bildung für kommunale Träger verpflichtend ist. Eines der Ziele politischer Bildung ist es, zur Festigung einer pluralen und offenen Gesellschaft beizutragen. Den Grund dafür liefert die Geschichte Deutschlands, ein weiterer liegt in den aktuellen gesellschaftlichen und politischen Entwicklungen. Sie zeigen ein Erstarken des manifesten Rechtsextremismus sowie dessen Vor- und Umfeld, des Rechtspopulismus. Dementsprechend liegt die Auseinandersetzung damit verstärkt im Zentrum politischer Bildung. Es bleibt jedoch zu klären, welche Wirksamkeit die unterschiedlichen Aktivitäten und Formate politischer Bildung für die Stärkung der demokratischen Gesellschaft haben. Gut begründete Antworten darauf zu geben, ist der Anspruch dieses Kurzgutachtens. Es richtet seinen Blick auf die politische Erwachsenenbildung. Im Unterschied zum Politikunterricht an den allgemeinbildenden Schulen ist dieser Bereich wenig systematisch erforscht und seine Bedeutung für die Entwicklung und Unterstützung politischer Reflexions- und Handlungsfähigkeit in der Breite der Gesellschaft, gerade wenn es um die Frage der Wirksamkeit geht, zu wenig berücksichtigt. Die Auseinandersetzung mit der Frage, welche Reichweite und welche Wirksamkeit die Vorträge, Kurse und Seminare entfalten, die Erwachsenen zur Auseinandersetzung mit Rechtsextremismus und -populismus angeboten werden, ist bisher noch nicht ausreichend untersucht worden. Die intensive Befassung mit dieser Frage ist jedoch mit Blick auf die stark ausgebauten Angebote politischer Bildung im Rahmen der Primärprävention gegen Extremismus und zur Demokratieförderung von zentraler Bedeutung. In einem ersten Schritt ziehen die Autorin und der Autor bereits vorliegende Studien zur Wirkung allgemeiner politischer Erwachsenenbildung zu Rate und werten diese aus. Dabei werden Grenzen, aber auch Möglichkeiten eines Wirkungsnachweises von Bildungsangeboten deutlich. Vor allem wird übereinstimmend der Sinn einer an einem unmittelbaren und messbaren Output orientierten Evaluation sowie rein quantitativ orientierten Analysen verneint. Von diesem Zwischenfazit ausgehend, werden die Besonderheiten politischen Lernens Erwachsener dargestellt. Hier gibt es sowohl spezifische Methoden der Bildungsarbeit als auch lerntheoretische Voraussetzungen. Diese müssen beachtet werden, soll der Ertrag der Veranstaltungen angemessen eingeordnet werden. Es bedarf daher spezifischer Instrumente der Wirkungsfeststellung, um zu einem gut begründeten Ergebnis zu kommen, gerade bei einem so konfliktbeladenen Thema wie Rechtsextremismus. Nach dieser grundlegenden Verortung bisheriger Kenntnisse über die Wirksamkeit politischer Erwachsenenbildung und der Beschreibung der äußeren und inneren Bedingungen ihrer Arbeit, widmet sich das Gutachten der Empirie dieses Feldes. Pädagogische Mitarbeiter:innen relevanter Trägergruppen der politischen Erwachsenenbildung sowie an den Veranstaltungen Teilnehmende wurden mit dem Ziel interviewt, basisnahe Erkenntnisse über die Wirksamkeit von politischen Erwachsenenbildungsveranstaltungen in der Auseinandersetzung mit dem Rechtextremismus aufzunehmen. Dabei werden einige Indikatoren genannt, die Wert und Wichtigkeit politischer Erwachsenenbildung bei diesem Thema belegen. Es konnte eine weitgehende Übereinstimmung mit den vorher aus der Theorie gewonnenen Ergebnissen festgestellt werden. Darüber hinaus konnte die Bedeutung von situations- und personengebundenen Komponenten bei der Beschreibung von Wirksamkeit identifiziert werden, die an professionelles pädagogisches Handeln der jeweils Bildungsverantwortlichen geknüpft sind. Daraus abgeleitet werden am Ende des Gutachtens einige Handlungsempfehlungen für die zielgerichtete Weiterarbeit aufgezeigt. Insgesamt konnte festgestellt werden, dass es valide und solide Faktoren gibt, die die Wirksamkeit politischer Erwachsenenbildung bestätigen. Das gibt Anlass, politische Erwachsenenbildung insgesamt, aber auch insbesondere bei ihrer Auseinandersetzung mit Rechtsextremismus und -populismus zu stärken und die Bildungsakteur:innen in ihrer Arbeit ideell sowie durch verlässliche langfristige finanzielle Ressourcen zu unterstützen

Digitalisierung in der Erwachsenenbildung

Aus dem Inhalt: Digitalisierung in der Erwachsenenbildung - zur Einleitung in den Themenschwerpunkt; Erwachsenenbildung in der digitalen Welt: Handlungsebenen der digitalen Transformation; Digitalisierung und Mediatisierung in der Erwachsenenbildung/Weiterbildung; Digitale Lernumwelten in produzierenden Betrieben; Zur Modellierung einer Kultur der Digitalität; Bildungsberatung in Beschäftigung und Weiterbildung im Kontext der Digitalisierung; Best-practice-Beispiele für digitale Weiterbildungsangebote

Co jeszcze spaja społeczeństwo? Edukacja obywatelska w czasie bez czasu

The following article describes the situation of political adult education in Germany and the challenges it is facing. The state of society is viewed as “unbounded”. In light of this result, what can political adult education contribute to saving the cohesion of a society? In answering this question, four current foci will be described: 1. The development of society, 2. The discussion about an understanding of education and politics, 3. The professional self-concept and the job image of those who work for institutions of political adult education, 4. The contemporary political issues and social changes and the answers that political education may be able to give.Niniejszy artykuł opisuje sytuację edukacji obywatelskiej dorosłych w Niemczech oraz wyzwania, przed którymi współcześnie stoi. Jesteśmy świadkami rozpadania się społeczeństwa i przewagi anomii, obojętności, egoizmu nad dążeniami do zachowania spójności. Co może wnieść edukacja obywatelska do tego, aby społeczeństwo stanowiło wspólnotę? W odpowiedzi na to pytanie w artykule są prezentowane cztery palące kwestie: 1. Sytuacja społeczna: żyjemy w niejasnych, sprzecznych czasach; nie ma analiz społecznych, które pozwalają spojrzeć na przyszłość z optymizmem; socjolodzy i politolodzy konstatują dezorganizację i wycofanie; Jacques de Saint Victor (2015) opisuje fenomen „antypolityki” w Europie; antyinstytucjonalny populizm i nienawiść wobec kast: polityków, przedsiębiorców, dziennikarzy, których nazywa się „zdrajcami” i „kłamcami”; „zatroskani obywatele” protestują w sieci i na ulicy, ale miejsce niezależności zajęła głupota, zamiast kultury mamy wulgarność, zamiast tolerancji – brak wyrozumiałości, zamiast otwartości – zamknięcie; spadło zaufanie wobec instytucji społecznych: na ostatnim miejscu są partie (23% zaufania społecznego), nieco wyżej kościół (31,1% zaufania społecznego), komercyjne radio i media społeczne (35%/36% zaufania społecznego); największym zaufaniem cieszy się policja (65,5%) oraz Trybunał Konstytucyjny (63,5%) (Decker, Kies, Brähler 2016, s. 60). 2. Dyskusja na temat rozumienia edukacji i polityki: pojęcia te coraz trudniej zdefiniować w pluralistycznym, zindywidualizowanym, podzielonym społeczeństwie świata; za kluczowe pojęcia edukacji uznaje się niezależność (Aufklärung) oraz odpowiedzialność (Mündigkeit); w edukacji politycznej chodzi o zrozumienie, że nie ma lepszego systemu niż socjalna demokracja, wiedzę na temat demokratycznych zasad i sposobów podejmowania decyzji, zaangażowanie na rzecz zachowania i obrony praw człowieka oraz odrzucenie ekstremizmów, totalitaryzmów oraz dyskryminacji; „Demokracja to jedyny polityczny porządek społeczny, którego trzeba się uczyć – ciągle na nowo, codziennie, aż po starość” (Negt 2010, s. 174); edukacji politycznej nie można wyjąć z kontekstu: gdzie żyjemy? jakie są aktualne uwarunkowania polityczne? 3. Rozumienie profesji i zawodu przez tych, którzy pracują w instytucjach edukacji dorosłych: kadra edukacji dorosłych w Niemczech pracuje bardzo często w różnych miejscach po prostu w zamian za otrzymywane honorarium, rzadko na podstawie umowy o pracę w jednej instytucji – to przynosi różnorodne problemy związane z tożsamością zawodową; badania dotyczące nauczycieli zajmujących się edukacją polityczną pokazują, że nauczyciel w instytucjach edukacji dorosłych oraz w szkole to dwa zupełnie różne zawody. Mimo tego w przypadku nauczycieli osób dorosłych można zidentyfikować wspólne profesjonalne standardy, tj. kompetencje, których każdy potrzebuje, aby profesjonalnie działać w analizowanym obszarze. Christine Zeuner zaliczyła do nich kompetencje merytoryczne, społeczne i refleksyjność (2013, s. 85), które nie są wcale oczywiste i dlatego muszą być ciągle dyskutowane, pielęgnowane i strzeżone. 4. Aktualne polityczne problemy i społeczne tendencje oraz odpowiedzi, których może udzielić edukacja obywatelska: miejsca, gdzie panuje demokracja, są lekcjami edukacji obywatelskiej; w nowoczesnych społeczeństwie zanikają głębokie struktury poznawcze (Ligaturen), które umożliwiają ludziom znaleźć swoją drogę w świecie różnych opcji – edukacja obywatelska może dać wsparcie w tym zakresie; edukacja obywatelska może przyczynić się do budowania spójności społecznej jako część edukacji etycznej, kulturalnej i innych obszarów edukacji humanistycznej; instytucje edukacji obywatelskiej mogą wspierać odwrót od wyobcowania dzięki ofercie oświecenia rozumu. Według Bertolda Brechta „Myślenie należy do największych przyjemności ludzkiej rasy” (1968, s. 35) – programy tv, typu talk show, banalizują społeczne problemy – edukacja obywatelska troszczy się o budowanie poglądów opartych na argumentach; edukacja obywatelska może być kompasem w złożonym środowisku życia, wartościową i pouczającą odpowiedzią na wszechobecną konsumpcję; postępująca globalizacja potęguje poczucie wyobcowania – edukacja obywatelska podejmując zagadnienia stereotypów i uprzedzeń może przeciwdziałać temu;społeczeństwo obywatelskie czerpie siły witalne z różnorodności biografii, pochodzenia, kultur – edukacja obywatelska służy tym wartościom poprzez obronę praw człowieka i szerzenie tolerancji; internet stwarza możliwości szerokiej komunikacji, która służy demokracji, jednak internet wyzwolił także solipsyzm i dał upust skrajnościom; edukacja obywatelska dzięki obecności w sieci wspiera polityczną refleksję i kwestionuje antypolityczne resentymenty

Helga Gisbertz / Gerhard Kruip / Markus Tolksdorf (Hrsg.): Ethisches Lernen in der allgemeinen Erwachsenenbildung. Bielefeld: W. Bertelsmann 2010 (221 S.) [Rezension]

Rezension von: Helga Gisbertz / Gerhard Kruip / Markus Tolksdorf (Hrsg.): Ethisches Lernen in der allgemeinen Erwachsenenbildung. Bielefeld: W. Bertelsmann 2010 (221 S.; ISBN 978-3-7639-4318-8; 29,90 EUR)

Privatisierung

Peter H. Privatisierung. In: Hufer K-P, ed. Lexikon der politischen Bildung. Vol 2. Schwalbach: Wochenschauf Verlag; 1999: 199-199

Marktorientierung

Peter H. Marktorientierung. In: Hufer K-P, ed. Lexikon der politischen Bildung. Vol 2. Schwalbach: Wochenschauf Verlag; 1999: 165-166